اين روزها چاقي هم در كشورهاي توسعه يافته و هم در كشورهاي در حال توسعه، مسئله روز دنيا به حساب مي آيد. به اين دليل بسياري از متخصصان تغذيه در پي راهي مناسب براي درمان اين معضل هستند. در اين ميان، پیدایش رژيم‌هاي غذايي عجيب و غريب كه با برنامه غذايي اصولی تفاوت دارند، نيز رو به افزايش است كه از آن جمله مي توان به رژيم غذايي اتكينز(Atkins Diet) اشاره كرد.
براي ارزيابي اين رژيم لاغری، با دكتر محمدرضا وفا، متخصص تغذيه و معاون دفتر بهبود تغذيه وزارت بهداشت به گفتگو نشستيم.
آقاي دكتر به نظر شما بروز چه روندي، زمينه را براي پیدایش اين دسته از رژيم‌هاي غذايي فراهم كرده است؟
به طور خلاصه باید بگويم: رشد روز افزون چاقي در ميان جامعه. البته ضعف‌هاي رژيم‌هاي لاغري سنتي قبلي نيز بي تأثير نبوده‌اند. به اين ترتيب كه اغلب رژيم‌هاي غذايي كم‌چرب و پركربوهيدرات بودند كه همه اين ها تكرار گرسنگي را در افراد افزايش مي داده است. كربوهيدرات‌ها البته از نوع تصفيه شده، انديس گلايسمي بالايي داشتند. با خوردن آنها قند خون به يک باره افزايش پيدا مي كرد و موجب ترشح انسولين مي شد و با ترشح انسولين، قند به سلول‌ها وارد شده و افت قند خون به وجود مي آمد كه با بروز گرسنگي همراه بود.
همه ما مي دانيم كه با ايجاد گرسنگي، هيچ كسي ياراي تحمل و مقاومت را ندارد. از اين رو، اگر در يك رژيم لاغري فرد دائما احساس گرسنگي كند، بعد از چند هفته و حتي چند ماه بالاخره رژيم لاغري خود را مي شكند و آن را رها مي كند و به دليل حرص و ولعي كه در اين مدت در وي ايجاد شده است، به پرخوري پرداخته و اضافه وزني بدتر از دفعه قبل در وي به وجود خواهد آمد و مشكلات نه تنها حل نمي شوند، بلكه چند برابر هم خواهند شد. در كشور ما كربوهيدرات‌ها از نوع تصفيه شده هستند و غلات سبوس دار كمتر در دسترس مردم قرار مي گيرند.
كمي درباره ويژگي‌هاي رژيم غذايي اتكينز صحبت كنيد و بگوييد چرا اين روزها اين همه طرفدار پيدا كرده است؟
يكي از مهم ترين خصوصيات اين رژيم غذايي آن است كه توانسته مشكل گرسنگي را در افراد از ميان بردارد زيرا در اين رژيم غذايي، چربي‌ها و پروتئين‌ها به ميزان فراواني دريافت مي شوند و از آنجا كه طول مي كشد تا اين مواد غذايي از معده خارج شوند، سيري ماندگارتري را به همراه دارد. به علاوه، به ازاي كالري كه در بدن ايجاد مي كنند (يعني 4 كالري)، براي متابوليسم شان كالري زيادي را نيز از بدن مي گيرند. به اين دليل در مقايسه با كربوهيدرات‌ها كالري كمتري را ايجاد مي كنند.
در مرحله اول اين رژيم غذايي، كربوهيدرات‌ها بسيار كم هستند و هدف اصلي آن است كه از گليكوژن ذخيره در بدن استفاده شود و چون به ازاي يك گرم گليكوژن، سه گرم آب از بدن دفع مي شود، در نتيجه در طول پيروي از اين رژيم غذايي آب زيادي از بدن دفع مي شود. در متابوليسم چربي و پروتئين‌ها نيز آب از بدن دفع مي شود، بنابراين كاهش وزن سريع به دليل دفع آب اتفاق مي افتد نه كاهش بافت چربي و چون افراد تمايل دارند كه در كوتاه‌ترين زمان وزن خود را كم كنند، اين رژيم غذايي بسيار مورد توجه قرار گرفته است.
آيا اين رژيم غذايي مخاطرات جدي به همراه دارد؟
به طور قطع مخاطرات آن جدي است و نبايد بي توجه از آن گذشت. اولين نكته‌اي كه باید افراد هنگام پيروي از اين برنامه غذايي به خاطر داشته باشند، آن است كه به دليل دفع فراوان آب و الكتروليت‌ها، تعادل مايعات بدن آنها به هم خورده و حتي شوك آنافيلاكسي در فرد ايجاد مي شود و فرد به كام مرگ كشيده مي شود.
نكته ديگر، پروتئين بسيار بالاي اين رژيم غذايي است كه بار فراواني را براي كليه‌ها و كبد به همراه خواهد داشت، زيرا اين دو اندام با افزايش پروتئين‌هاي دريافتي، بايد فعاليت بيشتري از خود نشان دهند تا بتوانند عامل آميني را كه به ماده سمي به نام اوره تبديل شده است، از بدن خارج كنند.
مشكل بعدي اين رژيم غذايي، چربي فراواني است كه در آن به چشم مي خورد كه كتوزيس را به همراه مي آورد، زيرا در اين برنامه غذايي كربوهيدرات‌ها کمتر از ميزان معمولی که توصيه شده است(100 تا 120 گرم)، دريافت مي شوند، يعني 40 تا 50 گرم و اين موضوع به راحتي مي تواند كتوزيس را در فرد ايجاد كند.
مهم‌ترين مشكلي كه با ايجاد كتوزیس ناشی از رژیم اتکینز بروز مي كند، اسيدي شدن ph ادرار و خون است كه با دفع املاح از استخوان‌ها همراه بوده و كلسيم استخوان‌ها را خارج می کند و زمينه پوكي استخوان‌ها را به خصوص در خانم‌ها فراهم مي آورد و چون اين موضوع در خانم‌هاي كشور ما يك مشكل اساسي است و بيشتر قشر چاق را در جامعه ما، خانم‌ها تشكيل مي دهند، از اين رو توصيه مي شود كه اين گروه به هيچ عنوان از اين نوع رژيم‌هاي غذايي استفاده نكنند.
منظور شما این است كه تحت هيچ شرايطي نبايد از رژيم غذايي اتكينز استفاده كرد يا اينكه استثنا‌هايي وجود دارد؟
همانطور كه گفتم اين برنامه غذايي به هيچ عنوان توصيه نمي شود، اما مي‌‌توان در مواردي خاص از آن فقط كمي كمك گرفت. در همه كتاب‌هاي مرجع علم تغذيه ذكر روش‌هاي كمك كننده بعد از استفاده از رژيم غذايي كم كالري و افزايش فعاليت بدني ديده مي شود.
حتي گفته شده است مي توان از داروهاي لاغري و جراحي‌ها نيز استفاده كرد. در ضمن، به تشخيص متخصص مي توان از اين دسته از برنامه‌هاي غذايي نيز كمك گرفت، البته بايد طوري تنظيم شود كه تمامي مخاطرات ذكر شده در كمترين ميزان خود ايجاد شوند، زيرا همانطور كه گفتيم اين رژيم غذايي كمترين احساس گرسنگي را در فرد ايجاد مي كند.
به علاوه، اين برنامه غذايي به دليل كتوژنيك بودن براي كودكان مبتلا به صرع نيز توصيه مي شود، البته تحت نظر دقيق يك متخصص تغذيه.
تبیان